Ưu ái 'Vành đai và Con đường', Lào lo rơi vào bẫy nợ với Trung Quốc

Bất chấp tác động kinh tế nghiêm trọng của đại dịch Covid-19, Trung Quốc - nơi bùng phát dịch bệnh - vẫn tích cực rót tiền cho các dự án Vành đai và Con đường (BRI). Theo Bộ Thương mại Trung Quốc, trong 4 tháng đầu năm, nước này đầu tư trực tiếp 5,23 tỷ USD vào các khu vực phi tài chính ở 53 quốc gia tham gia BRI, tăng 13,4% so với cùng kỳ năm ngoái.

Một bài viết trên tờ The Straits Times mới đây nhận định “Trung Quốc đang tận dụng những khoảng trống mới được tạo ra sau đại dịch”. Trong số các nước Đông Nam Á, một quốc gia nhỏ bé như Lào đang trở thành một trong những quốc gia nhận viện trợ chính từ Bắc Kinh.

Đổi lại, Lào phải chấp nhận 3 yêu cầu cơ bản của Bắc Kinh, bao gồm ủng hộ chính sách của Trung Quốc về các vấn đề tại Đài Loan và Tây Tạng; các công ty Trung Quốc được phép khai thác tài nguyên tại Lào, đồng thời xây dựng các tuyến đường xuyên suốt từ Lào đến Thái Lan.

Điều đó có nghĩa, Trung Quốc sẽ là nhà đầu tư lớn nhất của Lào. Thực tế, Bắc Kinh đã bơm hàng tỷ USD vào các lĩnh vực như thủy điện, nông nghiệp, khai thác mỏ và xây dựng tại Lào trong nhiều năm gần đây, cốt nhằm tạo nền tảng cho chiến lược “con đường tơ lụa” đang được triển khai.

Việc xây dựng tuyến đường sắt Trung Quốc - Lào nằm trong dự án BRI đã được khởi công từ cuối năm 2016, với sự tham gia của 6 nhà thầu Trung Quốc. Dự kiến tuyến đường này sẽ đi vào hoàn thiện vào tháng 12/2021.

Với chiều dài lên tới 414 km, trải dài từ quận cực bắc Boten - giáp biên giới Trung Quốc, sẽ kết thúc tại điểm đến là thủ đô Vientiane. Được biết, tuyến đường sắt trên sẽ tiếp tục được kết nối với Thái Lan đến Malaysia và Singapore như một phần của tuyến đường sắt Pan-Asia chạy theo hướng bắc-nam từ Côn Minh thuộc tỉnh Vân Nam (Trung Quốc) đến Singapore.

Trước đó, tờ Nikkei Asian Review từng đặt câu hỏi về các dự án “đầu tư mới” của Trung Quốc tại quốc gia chỉ 7 triệu dân này, bày tỏ lo ngại về việc Lào sẽ sớm rơi vào bẫy nợ chồng chất của Trung Quốc.

Theo bài viết, điển hình như đặc khu kinh tế Boten ở phía bắc Lào, liền kề với tỉnh Vân Nam (Trung Quốc), đã được các quan chức nước Lào đồng ý cho Trung Quốc thuê trong vòng 90 năm từ tháng 12 năm ngoái. Theo đó, các công ty Trung Quốc sẽ được phép đầu tư xây dựng các cơ sở hạ tầng như khách sạn, trung tâm giải trí, nhà hàng và trung tâm mua sắm để thu hút khách du lịch nước nhà.

Thực tế, trước khi dịch virus corona chủng mới xuất hiện, Trung Quốc đã tối ưu hóa chiến lược nhằm đẩy nhanh tiến độ của dự án kết nối này.

Tuy nhiên, nhiều nguồn tin địa phương phản ánh rằng một lượng lớn công nhân Lào đã không được trả lương trong suốt 3-4 tháng cho một dự án sắp sửa hoàn thành do vướng lệnh phong tỏa chống dịch Covid-19. Trong khi đó, có tới hơn 50% người lao động tại đây đang phải kiêm nhiệm nhiều việc trong cái nắng khắc nghiệt ở các công trường.

Một dự án quan trọng khác nằm trong kế hoạch BRI mà chính phủ Lào đã “mạo hiểm” chấp nhận là dự án xây dựng con đập lớn thứ 6 trên sông Mekong. Đề xuất hoàn thành dự án Sanakham đã được chính phủ Lào đệ trình tới Ủy ban sông Mekong (MRC) vào ngày 9/9/2019.

Theo đề xuất, con đập sẽ được xây dựng cách thủ đô Vientiane 155 km về phía bắc thuộc quận Sanakham. Nhà máy này có công suất khoảng 684 MW, dự kiến vận hành từ năm 2028.

Tuy nhiên, đề xuất này đã vấp phải sự phản ứng dữ dội vì lo ngại việc xây dựng con đập sẽ gây ra cản trở lớn cho dòng chảy của dòng sông Mekong- một động mạch quan trọng ở Đông Nam Á vốn đã bị tắc nghẽn trong nhiều năm nay.

Cùng lúc đó, nhiều ý kiến cho rằng con đập sẽ đe dọa dòng chảy của con sông, trầm tích, nghề cá và có thể làm phức tạp thêm tình trạng lũ lụt, hạn hán ở khu vực hạ lưu, vốn là kế sinh nhai của hơn 60 triệu người dân dọc theo con sông này.

Theo MRC, nhà máy thủy điện Sanakham có kinh phí khoảng hơn 2 tỷ USD, được xây dựng bởi công ty thủy điện Datang Sanakham, một công ty con của Công ty sản xuất điện quốc tế Datang (Trung Quốc).

Trước đó, Trung Quốc đã rót không ít tiền cho các dự án thủy điện của Lào trên sông Mekong. Bắc Kinh cũng từng xây dựng 11 đập thủy điện ở thượng nguồn sông Mekong, đoạn chảy qua lãnh thổ Trung Quốc.

Vấn đề nợ công càng trở nên nan giải cho quốc gia nhỏ bé này khi tính đến năm 2019, thống kê từ Viện Nghiên cứu Kinh tế Quốc gia Lào cho biết nợ công đã tăng lên hơn 60% GDP - ở mức mà các nhà kinh tế nhận định là “quá cao và nguy hiểm”.

Trong những năm gần đây, Lào đã trải qua thâm hụt ngân sách liên miên, dẫn đến việc tích lũy nợ công khá lớn và gia tăng căng thẳng cho nguồn ngân sách.

Đặc biệt hơn, sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc vốn đã liên tục đối mặt với nhiều tranh cãi, bao gồm cả nghi vấn gieo dắt “bẫy nợ” cho các nước nghèo và cáo buộc Trung Quốc dùng nó để mở rộng ảnh hưởng địa chính trị.