'TP. HCM không còn là cảm hứng cho quốc gia về cải cách'

Định vị vị thế, lựa chọn ưu tiên phát triển, đổi mới tư duy là những vấn đề được TS Vũ Thành Tự Anh, Giám đốc Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright (FSPPM), nêu ra trong bài phát biểu tại hội thảo khoa học định hướng phát triển TP. HCM thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2045, diễn ra ngày 5/5.

TS Vũ Thành Tự Anh cho rằng để phát triển, thành phố cần định vị xem mình đang ở đâu và muốn phát triển thế nào trong giai đoạn tới.

"Nếu chúng ta muốn là V-League, chúng ta sẽ đá kiểu khác, thuê huấn luyện viên kiểu khác. Nếu chúng ta thi đấu ở Champion League, chúng ta sẽ cần những nguồn lực khác hoàn toàn", chuyên gia so sánh và nhấn mạnh thành phố định vị mình ra sao thì sẽ tham gia cuộc chơi như vậy.

Tiến tới không còn ngành công nghiệp

Giám đốc Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright cho rằng TP. HCM không chỉ là đầu tàu kinh tế tăng trưởng toàn quốc, mà còn phải trở thành siêu đô thị toàn cầu, một trung tâm kinh tế tài chính - văn hóa của khu vực, bao gồm Đông Nam Á và hướng tới châu Á. Đây là vị thế mà TP. HCM nên hướng tới.

Từ đó, TP. HCM cần có một số ưu tiên chiến lược thay vì chọn làm quá nhiều thứ cùng một lúc. Bởi vì, thành phố sẽ không đủ nguồn lực cả về thời gian, con người và thể chế tổ chức để thực hiện.

"Chiến lược là sự lựa chọn. Chúng ta chọn làm cái này và không làm cái khác", ông Tự Anh tư vấn.

Theo đó, chuyên gia cho rằng TP. HCM nên hạn chế và tiến tới không còn ngành công nghiệp và quyết liệt chuyển sang dịch vụ, bởi lẽ đây là xã hội hậu công nghiệp. Nếu thành phố tiếp tục định vị mình như đô thị phát triển công nghiệp thì vừa bất khả thi, vừa đánh mất cơ hội của thành phố trong 10-20 năm tới.

Sau định vị, vấn đề thứ 2 được TS Tự Anh chỉ ra là xác định động lực phát triển. Động lực phát triển của thành phố 20-30 năm qua so với 10-20 năm tới không giống nhau. Trước đây, kinh tế của thành phố phụ thuộc nhiều vào chi phí rẻ, dựa vào thu hút đầu tư nước ngoài và khu vực tư nhân trong nước, người nhập cư. Trong giai đoạn này, tốc độ tăng trưởng năng suất của thành phố chưa cao.

"Trong 10 năm tới, động lực của thành phố phải là năng suất", chuyên gia nhấn mạnh.

Để nâng cao năng suất, thành phố phải phát triển được khu vực tư nhân nội địa. Đây là thế mạnh nổi trội của TP. HCM so với cả nước, trong đó có Hà Nội, Đà Nẵng. Thứ 2, TP. HCM phải tăng cường cạnh tranh nội địa. Thứ 3 là mở cửa thị trường, hội nhập kinh tế quốc tế. Thứ 4 là phải đưa ra được các chính sách khuyến khích tăng năng suất, phát triển cơ sở hạ tầng.

Cuối cùng là phải hình thành cụm ngành then chốt. Trong đó có phát triển trung tâm tài chính quốc tế của cả nước tại TP.HCM.

Không tận dụng nhu cầu nội địa

Nói đến tầm nhìn xa hơn, TS Vũ Thành Tự Anh cho rằng thành phố phải chuyển đổi năng lực trong 10 năm tới để chuyển sang nền kinh tế có tính đổi mới sáng tạo chứ không chỉ dựa vào năng suất. Điều này đòi hỏi thành phố phải có nguồn nhân lực kỹ năng cao, có cơ sở khoa học công nghệ, chính sách khuyến khích đổi mới sáng tạo và tạo ra được cụm ngành có năng lực cạnh tranh nổi trội.

Chuyên gia cho rằng nhìn trong nước, TP. HCM luôn đứng đầu nhưng nhìn ra xa thì thua kém nhiều đô thị quốc tế khác. Do đó, nếu thành phố vẫn dùng lối tư duy cũ thì không thể bứt phá.

"Chúng ta giải quyết khúc mắc của hiện tại nhưng chuẩn bị cho tương lai. 10 năm nữa, chúng ta muốn trở thành gì thì chúng ta phải chuẩn bị cho năng lực đấy", chuyên gia nêu quan điểm và cho rằng thành phố cần đổi mới ngay cả trong các khái niệm cơ bản.

Ông Tự Anh dẫn chứng trước đây, cơ sở hạ tầng thường được hiểu là điện, đường, trường, cảng hàng không... Thế nhưng, hiện nay, cơ sở hạ tầng là cơ sở dữ liệu, hệ thống thông tin, truyền thông, khả năng tiếp cận, chia sẻ, bảo mật dữ liệu. Dữ liệu là nguồn lực của thế kỷ XXI. Do đó, cơ sở hạ tầng phải được điều chỉnh để thích ứng với nền kinh tế mới.

Chuyên gia cũng chỉ ra rằng trong quá trình hội nhập mà Việt Nam "háo hức" tham gia thời gian qua, chúng ta đã đánh mất thị trường trong nước và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trong nước. Đây là hai điều chí tử với doanh nghiệp Việt.

"Không một đô thị lớn nào, không một quốc gia nào phát triển chỉ nhờ ngoại lực cả mà phải trau dồi nội lực. Điều may mắn là với tốc độ tăng trưởng hiện nay, năm 2035, hơn 50% dân số Việt Nam sẽ gia nhập tầng lớp trung lưu toàn cầu. Thế nhưng, nếu không tận dụng được nhu cầu nội địa này, chúng ta lại biếu miếng bánh này cho các nhà đầu tư nước ngoài trong khi doanh nghiệp Việt chịu thua thiệt", ông Tự Anh chỉ ra vấn đề.

Nói về điều kiện để thực hiện các chiến lược nêu trên, ông Tự Anh nhắc lại 3 nút thắt lớn của thành phố là cơ sở hạ tầng, cải cách thể chế và chất lượng nguồn nhân lực.

Qua theo dõi thành phố trong 20 năm, ông Tự Anh thẳng thắn chỉ ra thực tế 10 năm qua, TP.HCM đã không còn là niềm cảm hứng cho cả quốc gia về cải cách nữa. Suốt 10 năm nay, các địa phương khác không còn tới TP.HCM để học hỏi kinh nghiệm cải cách.

"Tại sao chúng ta lại đánh mất điều này? Chúng ta muốn phát triển, muốn đi đầu, trở thành đô thị sánh ngang Seoul, Singapore mà không cải cách là tự loại mình ra khỏi cuộc chơi. Nhu cầu số một là cải cách thể chế", chuyên gia nêu góc nhìn.

Thứ nhất là cải cách quản lý để phát triển siêu đô thị hiện đại. Thứ hai là thể chế về môi trường kinh doanh và đầu tư. Nếu trước đây, TP.HCM chỉ nói chuyện thu hút lao động chi phí rẻ, kỹ năng trung bình thì giờ đây phải làm sao để thu hút tập đoàn lớn, tức là tạo ra những "ổ" để đón đại bàng cho doanh nghiệp.

Một vấn đề khác là nguồn lực tài chính. Chuyên gia cho rằng Nhà nước không cần bỏ nguồn lực nhiều mà chỉ sử dụng ngân sách như một cơ chế tài chính và là "đòn bẩy" cho các nguồn lực tài chính khác, thị trường sẽ hoàn thành nốt phần còn lại.

Cuối cùng, chuyên gia từ Fulbright cho rằng tất cả giải pháp kể trên không mới mà vấn đề nằm ở hiệu quả thực thi. Ví dụ như vấn đề cơ sở hạ tầng kết nối đã được TP.HCM nhận thấy từ 20 năm trước nhưng đến nay vẫn không làm được. Hay như Thủ Thiêm chỉ đi sau Phố Đông (Thượng Hải) 2-3 năm, nhưng khi Thượng Hải có trung tâm tài chính quốc tế thì Thủ Thiêm vẫn chưa giải tỏa xong.

"Vấn đề không phải tầm nhìn hay thuần túy là không biết. Vấn đề là tại sao cơ chế thực thi không làm được. Đây là bài toán cực kỳ nan giải. Tôi mong công tác điều hành công tác điều hành sẽ là ưu tiên cực kỳ trọng yếu trong nhiệm kỳ này, làm sao để quyết cái gì phải làm bằng được và lấy lại uy tín cho chính quyền", TS Vũ Thành Tự Anh khuyến nghị.