Rủi ro và tính bất định là gì?

Rủi ro và tính bất định là gì?

Rủi ro và tính bất định (risk and uncertainty) là tình thế trong đó doanh nghiệp có thể mất đi một phần hoặc toàn bộ vốn đầu tư do hoạt động trong môi trường kinh doanh không chắc chắn. Một số rủi ro có thể bảo hiểm được, ví dụ hỏa hoạn hoặc trộm cắp, nhưng không thể bảo hiểm khả năng tồn tại và thịnh vượng của một công ty. Bản thân công ty phải nhận thức được những rủi ro trên thương trường: nếu không bán được sản phẩm, công ty sẽ phá sản; nếu thành công công ty sẽ được hưởng lợi nhuận. Do vậy, chấp nhận rủi ro phải được coi là bộ phận không thể tách rời quá trình cung ứng hàng hóa và dịch vụ cũng như đổi mới sản phẩm. Trong một chừng mực nhất định, lợi nhuận là phần thưởng cho việc chấp nhận rủi ro.

Vì các nhà quản trị doanh nghiệp không biết chắc chắn tương lai sẽ ra sao, nên họ buộc phải dự đoán kết cục khả dĩ nhất khi ra quyết định và xác định một xác suất thống kê cho khả năng xuất hiện các biến cố trong tương lai. Do bản chất của chúng, tất cả phỏng đoán như vậy về khả năng xuất hiện  các biến cố phải mang tính chủ quan, cho dù một số dự đoán có thể tốt hơn những dự đoán khác, tùy thuộc vào lượng thông tin hiện có. Khi có lượng thông tin lớn làm căn cứ cho dự đoán và nhờ đó xác định được xác suất thống kê chính xác, chúng ta có thể gọi đó là rủi ro chứ không phải tính bất định.

Ví dụ, một công ty bảo hiểm nhận và chi trả bảo hiểm hỏa hoạn cho nhiều nhà sản xuất có thể tập hợp số liệu thống kê chi tiết về số vụ hỏa hoạn và giá trị tổn thất của từng vụ, nhờ vậy có thể sử dụng thông tin này để dự đoán khả năng một doanh nghiệp gặp hỏa hoạn. Thông tin thống kê chi tiết này cho phép công ty bảo hiểm tính phí bảo hiểm mà các nhà sản xuất phải nộp để được bồi thường khi có tổn thất xảy ra do hỏa hoạn và thu được lợi nhuận từ hoạt động bảo hiểm. Trái lại, từng nhà sản xuất riêng lẻ sẽ gặp khó khăn khi dự đoán khả năng tài sản bị tổn thất do hỏa hoạn và giá trị tổn thất, vì những sự kiện như thế trên thực tế hiếm khi xảy ra đối với nhà sản xuất.

Do phải đương đầu với khả năng hỏa hoạn, nhà sản xuất có thể lựa chọn giữa quyết định chịu mọi tổn thất xảy ra sự cố hỏa hoạn nghiêm trọng và quyết định tránh chịu toàn bộ chi phí phát sinh từ tổn thất do hỏa hoạn bằng cách trả cho công ty bảo hiểm một khoản phí để chia sẻ rủi ro. Khi làm theo cách sau, nhà sản xuất đã phân tán rủi ro và bây giờ họ chia sẻ rủi ro với tất cả những người tham gia bảo hiểm hỏa hoạn trong công ty bảo hiểm thực hiện loại bảo hiểm này. Nhà sản xuất cũng có thể chấp nhận rủi ro là giá nguyên liệu chủ yếu phục vụ cho sản xuất cao hơn nhiều trong năm tới,hoặc ký hợp đồng trên thị trường kỳ hạn để mua nguyên liệu cần cho quá trình sản xuất trong tương lai với giá cố định.

Khác với rủi ro, tính bất định phát sinh từ những thay đổi kháo dự đoán hoặc từ nhiều biến cố không thể dự đoán chính xác được. Điều đáng tiếc là nhiều quyết định quản lý rơi vào phạm trù này, do hiếm khi chúng lặp lại và không có số liệu để định hướng cho tương lai. Những tổn thất bất định thị trường, chẳng hạn khả năng xuất hiện và quy mô tổn thất khi đưa một sản phẩm mới ra thị trường, được đánh giá thông qua việc kết nối những thông tin hạn chế với nhận thức và kinh nghiệm cá nhân của người giám đốc.

Các giám đốc có thêt cải thiện chất lượng dự báo chủ quan của mình về tương lại bằng cách tập hợp thông tin số liệu dự báo, nghiên cứu thị trường , nghien cứu khả thi v..v .. , nhưng họ phải cân đối giữa chi phí tập hợp những thông tin như vậy và giá trị của chúng trong việc cải thiện chất lượng của quá trình ra quyết định. Khi chi phí cho thông tin quá cao, các giám đốc có thể quay sang sử dụng quy tắc may rủi, chẳng hạn phương pháp định giá đủ chi phí có thể đem lại quyết định khá tốt.

Lý thuyết truyền thống về doanh nghiệp giả định doanh nghiệp được trang bị kiến thức hoàn hảo về chi phí và doanh thu tương lai của mình, đưa ra các quyết định về sản lượng và giá cả trên cơ sở cân nhắc giữa chi phí và doanh thi cận biên. Nhều người phê phán giả định nhận thức hoàn hảo này vì những lý do mà chúng ta đã nêu ở trên.

(Tài liệu tham khảo: Nguyễn Văn Ngọc, Từ điển Kinh tế học, Đại học Kinh tế Quốc dân)