Lịch sử kinh tế: Công ty nào phát hành cổ phiếu đầu tiên trên thế giới?

Theo hãng tin Reuters, cổ phiếu này nằm trong những tài liệu lưu trữ bị quên lãng về thành phố Enkhuzen, hiện được lưu trữ tại thành phố Hoorn, thuộc khu vực Tây Bắc của Hà Lan.

Tờ cổ phiếu này được phát hành cho ông Pieter Harmensz, một công dân của thành phố Enkhuzen, người sinh thời làm trợ lý cho một vài đời thị trưởng ở đây.

Reuters cho biết, VOC là công ty thương mại lớn nhất của Hà Lan vào thế kỷ XVII-XVIII, đồng thời cũng là công ty đầu tiên trên thế giới phát hành cổ phiếu. Ngày ghi trên tờ cổ phiếu được cho là cổ nhất thế giới này là ngày 9/9/1606. Khi đó, ông Harmensz đã đóng khoản trả góp 150 guilder (loại tiền thời đó của Hà Lan) cuối cùng để nhận cổ phiếu.

VOC được thành lập vào năm 1602 tại Amsterdam bằng việc hợp nhất 6 công ty thương mại Đông Ấn ở các thành phố gồm Amsterdam, Middelburg, Enkhuizen, Delft, Hoorn và Rotterdam trong bối cảnh chiến tranh và hỗn loạn giữa Hà Lan và bán đảo Tây Ban Nha – Bồ Đào Nha.

Chính phủ Hà Lan đã tài trợ vốn và trao lợi thế độc quyền phân phối gia vị trong 21 năm cho tập đoàn VOC để khuyến khích nền thương mại mới nổi của quốc gia đang trong chiến tranh này. Vốn điều lệ của công ty VOC mới thành lập là 6.44 triệu guilders, tương ứng với 107 triệu euros ngày nay.

Trong số những thành viên sáng lập VOC có một cái tên đáng chú ý là Dirck Bas. Là một thủy thủ và đại sứ lâu năm kinh nghiệm của Hà Lan, Dirck Bas đã góp 6.000 guilders vào công ty cùng với 16 người khác và đóng vai trò giám đốc điều hành doanh nghiệp tương tự như mô hình công ty ngày nay.

Trong bản điều lệ của công ty năm 1606, tất cả những thành viên đại chúng góp vốn khác sau thời điểm này cho VOC sẽ nhận được một “aktie”, hay có thể gọi là một chứng nhận quyền sở hữu doanh nghiệp, một phần của lợi nhuận tương lai và là một cổ phiếu đầu tiên trong lịch sử thế giới.

VOC nhanh chóng trở thành một công ty đại chúng hùng mạnh với hàng nhìn cổ đông từ khắp các thành phố tại Hà Lan. Tuy nhiên đi kèm với số đông nhà đầu tư, nhu cầu chuyển nhượng cổ phiếu bắt đầu xuất hiện.

Lúc này, Dirck Bas ra thông báo, những cổ đông nào muốn bán lại cổ phần để hiện thực hóa lợi nhuận phải chuyển nhượng cho một cổ đông khác thay vì giao dịch trực tiếp với công ty để lấy tiền mặt. Chỉ sau một đêm, thị trường giao dịch cổ phiếu VOC được thành lập tại Amsterdam. Và đây được xem là thị trường chứng khoán thực sự đầu tiên của thế giới.

Hơn nữa, trong những năm sau đó, VOC bắt đầu mở rộng hoạt động mình ra khắp châu Á với việc mở chi nhánh tại Jakarta, Nhật Bản, Sri Lanka, Đài Loan, mũi Hảo Vọng tại Nam Phi và hàng loạt các nơi khác trên con đường thương mại biển dọc Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương, chính thức đánh dấu mốc phát triển thành một tập đoàn đa quốc gia đầu tiên trên thế giới.

Quyền lực của VOC không chỉ nằm ở kênh phân phối rộng khắp, lợi thế độc quyền và quy mô vốn khổng lồ, mà còn là quyền lực vũ trang thực sự. Trong thời kỳ đỉnh cao của mình, VOC sở hữu 40 đại chiến hạm và 10.000 bộ binh để bảo vệ hàng hóa và khai phá các vùng đất mới.

Theo thống kê, từ năm 1602 đến năm 1796, VOC đã gửi gần 1 triệu người châu Âu làm việc cho các giao dịch thương mại với 4.785 tàu và mạng lưới vận tải đã vận chuyển hơn 2,5 triệu tấn hàng hóa với châu Á.

Công ty Đông Ấn Hà Lan là công ty đa quốc gia đầu tiên trên thế giới và là công ty đầu tiên sử dụng cổ phiếu. Hãng sở hữu gần như toàn bộ quyền lực như chính phủ, trong đó có khả năng phát động chiến tranh, bỏ tù và hành hình các tù nhân, thay mặt đàm phán hiệp ước, đúc tiền và thành lập thuộc địa.

Sau hai thế kỷ giữ vị trí doanh nghiệp thương mại quan trọng trên thế giới, công ty lao dốc từ cuối thế kỷ XVIII vì tham nhũng. Đến năm 1800, VOC chính thức phá sản. Những quyền sở hữu và các món nợ bị chính phủ Cộng hòa Batavia của Hà Lan chiếm giữ.