Kiểm toán BOT và BT, vạch rõ hàng loạt sai phạm ngàn tỷ

Thu phí BOT hoàn vốn công trình không thuộc dự án

Kết quả kiểm toán 09 dự án BOT trong năm 2019, Kiểm toán Nhà nước thấy rằng: Bộ Giao thông vận tải cho phép lập dự án BOT trước khi Chính phủ chấp thuận chủ trương dự án, không thực hiện quy trình lập, phê duyệt và công bố danh mục dự án BOT, phê duyệt dự án trước khi có Báo cáo đánh giá tác động môi trường; không công bố danh mục dự án, không tổ chức đấu thầu rộng rãi để lựa chọn nhà đầu tư và hầu hết chỉ định nhà thầu thi công.

Đáng chú ý, Kiểm toán Nhà nước phát hiện hàng loạt dự án xác định sai tăng tổng mức đầu tư. Cụ thể, Dự án đầu tư xây dựng tuyến đường bộ ven biển đoạn qua địa bàn thành phố Hải Phòng và 9 km trên địa bàn tỉnh Thái Bình theo hình thức đối tác công tư 45,4 tỷ đồng, Dự án Đường cao tốc Trung Lương - Mỹ Thuận giai đoạn 1 theo hình thức BOT (kiểm toán đợt 2) 61,9 tỷ đồng…

Ngoài ra, Kiểm toán Nhà nước phát hiện có dự án sử dụng nguồn vốn thu phí BOT để hoàn vốn cho hạng mục không thuộc dự án. Đó là Dự án BOT An Sương - An Lạc. Dự án này sử dụng nguồn vốn thu phí BOT để hoàn vốn cho hạng mục cầu Tân Kỳ Tân Quý không thuộc trên tuyến đường dự án với tổng mức đầu tư 312 tỷ đồng. Đến 31/12/2018, chi phí đầu tư đã thanh toán cho hạng mục này 91 tỷ đồng, tổng vốn thanh toán 103 tỷ đồng.

Theo Kiểm toán Nhà nước, công tác nghiệm thu, thanh toán tại các dự án BOT còn sai sót. Kết quả kiểm toán các dự án BOT trong năm 2019 đã giảm trừ chi phí đầu tư thực hiện 665 tỷ đồng, gồm: Sai khối lượng 74 tỷ đồng, sai đơn giá 186 tỷ đồng, sai khác 404 tỷ đồng.

Cuối cùng, kết quả kiểm toán kiến nghị xử lý 925 tỷ đồng, trong đó có dự án tỷ lệ xử lý lớn; giảm thời gian thu phí hoàn vốn của 7/9 dự án 56,4 năm  so với phương án ban đầu. Cần lưu ý việc giảm thời gian thu phí này không đồng nghĩa với việc cơ quan nhà nước tính “thừa” cho nhà đầu tư, mà là thời gian thu phí các dự án chỉ được xác định sau khi có kết quả rà soát của Kiểm toán Nhà nước.

Dự án BT: Hơn 5000 tỷ sai sót phải xử lý

Kết quả kiểm toán 29 dự án BT  tại các địa phương, Kiểm toán Nhà nước cũng phát hiện nhiều sai sót.

Hầu hết các dự án đều chỉ định nhà đầu tư; có dự án chỉ định nhà đầu tư sau khi triển khai thi công dự án. Các dự án chủ yếu do nhà đầu tư đề xuất và đưa vào danh mục đầu tư, như Bắc Ninh có tới 72/83 dự án do nhà đầu tư đề xuất.

 Kiểm toán Nhà nước phát hiện tại Hà Nội, hầu hết các dự án xác định tổng mức đầu tư ban đầu lớn hơn nhiều so với giá trị thực tế triển khai.

Cụ thể, Dự án xây dựng tuyến đường từ đê Ngọc Thụy đến khu đô thị mới Thượng Thanh, quận Long Biên giảm dự toán 69 tỷ đồng, chi phí đền bù giải phóng mặt bằng giảm tới 754 tỷ đồng; Còn dự án xây dựng đường 2,5 đoạn Đầm Hồng - QL1A giảm tới 251 tỷ đồng.

Việc phê duyệt điều chỉnh một số nội dung không đúng quy định và còn sai sót. Điển hình là Dự án xây dựng đường kết nối với cầu Phú Mỹ. Dự án này có tổng mức đầu tư điều chỉnh tăng chưa đúng 226 tỷ đồng, trong đó có lý do tính sai thời điểm giá gốc của chi phí bù giá nguyên, nhiên, vật liệu; sai đơn giá quyết toán của khối lượng hoàn thành...

Kiểm toán Nhà nước chỉ ra có địa phương phê duyệt diện tích và giá đất tạm tính vượt giá trị dự án BT. Trường hợp Thanh Hóa là ví dụ. Địa phương này phê duyệt diện tích và giá đất tạm tính vượt giá trị dự án BT tới 875 tỷ đồng. Đến thời điểm kiểm toán, nhà đầu tư phải nộp tiền sử dụng đất theo diện tích đất giao thực tế vượt giá trị dự án BT tới 735 tỷ đồng.

Có địa phương ký hợp đồng chưa đúng quy định, không đảm bảo nguyên tắc ngang giá. Tại tỉnh Khánh Hòa, Dự án hệ thống tuyến đường nhánh (giai đoạn 2) khu du lịch bắc bán đảo Cam Ranh, Quyết định dự kiến giao quỹ đất thanh toán hoàn vốn cho nhà đầu tư với giá trị 1.100 tỷ đồng (tính theo đơn giá 459.000 đồng/m2) để thanh toán cho hợp đồng BT với giá trị 312 tỷ đồng là chưa đảm bảo nguyên tắc ngang giá theo quy định tại khoản 3, Điều 3, Quyết định số 23/2015/QĐ-TTg.

Kiểm toán Nhà nước thấy rằng, tại nhiều địa phương, việc giao đất cho nhà đầu tư thanh toán dự án BT khi đã có văn bản tạm dừng của Bộ Tài chính; giao đất thanh toán cho dự án BT chưa phù hợp quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất ; giao đất trước khi dự án BT hoàn thành không đúng quy định  và giao đất cho nhà đầu tư thực hiện dự án đối ứng không qua đấu giá theo quy định của Luật Đất đai 2013.

Kiểm toán Nhà nước cũng điểm mặt tình trạng xác định đơn giá đất chưa phù hợp; Công tác xác định giá đất để giao cho nhà đầu tư tại một số dự án còn tồn tại, bất cập. Việc Bắc Ninh, Thanh Hóa, TP. Hà Nội, áp dụng phương pháp tài sản so sánh khi thẩm định giá là tài sản chưa giao dịch thành công mà chỉ là rao bán trên thị trường, tài sản so sánh chưa đảm bảo tính tương đương với tài sản định giá, một số chỉ tiêu so sánh tỷ lệ điều chỉnh còn chưa phù hợp, thời điểm xác định giá đất của dự án đối ứng chưa phù hợp so với thời điểm quyết định giao đất…

Kết quả kiểm toán 29 dự án BT, Kiểm toán Nhà nước kiến nghị xử lý 5.228 tỷ đồng, trong đó có dự án tỷ lệ xử lý lớn (chiếm 25%) so với giá trị được kiểm toán.