Giá mờ là gì? Cơ sở lý thuyết cho điều chỉnh và sử dụng giá mờ

Giá mờ là gì?

Giá mờ hay còn gọi là giá bóng (shadow price) là giá hoặc giá trị quy đổi của hàng hóa và dịch vụ khi chúng không được xác định một cách chính xác do thiếu thị trường bình thường để hình thành giá cả, hoặc do có sự biến dạng của giá cả trên thị trường. Việc quy đổi giá một hàng hóa thực chất là tìm ra con số ước tính chính xác nhất cho nó với giả định rằng hàng hóa đó được mua bán bình thường trên thị trường.

Khoa kinh tế phúc lợi có khuynh hướng coi giá một sản phẩm bằng chi phí xã hội cận biên của nó. Chi phí xã hội cận biên của một sản phẩm là tổng tất cả chi phí liên quan đến việc sản xuất ra nó. Ví dụ, chi phí thực sự của việc sản xuất điện không chỉ gồm chi phí về tư bản, lao động và vật tư nguyên liệu. Nó còn bao gồm chi phí phụ thêm cho xử lý chất thải, suy thoái môi trường, cảnh quan ở khu vực đặt nhà máy điện. Không có giá trị nào được tính cho những ảnh hưởng ngoại hiện này vì không có thị trường để xác định giá cả của chúng. Giá mờ cho những ảnh hưởng ngoại hiện thường được ước tính trong các phân tích chi phí - ích lợi. 

Trường hợp quy định giá mờ còn có thể gặp trong quan hệ trao đổi nội bộ. Đầu vào của bộ phận B trong một công ty có thể là sản lượng của bộ phận A. Các sản phẩm ( cấu kiện, bán thành phẩm, dịch vụ quản lý...) mà hai bộ phận này của công ty trao đổi có thể không bằng giá thị trường, vì không tồn tại thị trường cho chúng. Các giao dịch được xác định bằng giá mờ thường dựa trên chi phí ước tính cộng với mức lợi nhuận của tư bản. Các nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung thường sử dụng những giá trị ước tính như thế thay cho giá thị trường. Giá mờ được sử dụng nhiều trong quy hoạch tuyến tính, trong đó lời giải của một bài toán thường bao gồm giả định cho các đầu vào nhân tố khan hiếm và mức lợi nhuận tăng thêm nếu sử dụng thêm một đơn vị nguồn lực.

(Tài liệu tham khảo: Nguyễn Văn Ngọc, Từ điển Kinh tế học, Đại học Kinh tế Quốc dân)

Cơ sở lý thuyết cho điều chỉnh và sử dụng giá mờ

Cơ sở lý thuyết cho việc điều chỉnh và sử dụng giá mờ là dựa trên mô hình cạnh tranh hoàn hảo của kinh tế học cổ điển. Theo quan điểm kinh tế học, thị trường cạnh tranh hoàn hảo là thị trường mà: có rất nhiều người mua và nhiều người bán, mỗi người tham gia thị trường với tư cách là người chấp nhận giá, mọi người đều có thể gia nhập và từ bỏ thị trường với chi phí không đáng kể, thông tin đầy đủ và sẵn có cho tất cả các đối tượng tham gia. Dưới giả thiết cạnh tranh hoàn hảo, giá cả thị trường phản ánh đúng giá trị xã hội của hàng hóa, dịch vụ.

Cụ thể: các hàng hóa, dịch vụ tạo nên chi phí hoặc lợi ích của dự án có thể ứng với một trong 3 trường hợp sau:

(a) Chúng được định giá đúng với giá thị trường trên góc độ xã hội. Đối với chúng, giá thị trường trong trường hợp này đại diện cho giá trị xã hội.

(b) Giá thị trường của chúng về cơ bản là không đúng với giá trị xã hội.

(c) Những hàng hóa và dịch vụ không thể định giá theo giá thị trường.

Khi đó, các mục thuộc trường hợp (a) sẽ không cần sự điều chỉnh về giá. Những khoản mục trong trường hợp (b) cần phải điều chỉnh theo mục tiêu phân tích dự án. Các khoản mục trong (c) cần được định giá theo yêu cầu và mục tiêu phân tích

Đối với các khoản mục trong (b): do giá thị trường không phản ánh đúng giá trị xã hội của các đầu vào và đầu ra. Chính vì vậy, các chi phí và lợi ích trên phương diện toàn bộ xã hội sẽ bị bóp méo. Để khắc phục tình trạng này, các nhà phân tích kinh tế - xã hội  phải phát hiện ra nguồn gốc dẫn đến sự bóp méo trong giá thị trường và thực hiện các điều chính phù hợp. Các điều chỉnh này được thực hiện trên cơ sở các lý thuyết kinh tế và sự tham khảo thực tế. Theo  phương pháp phân tích chi phí – lợi ích truyền thống, các khoản mục sau đây cần phải điều chỉnh giá hay nói cách khác là phải đánh giá lại theo giá mờ: tỷ giá hối đoái bị kiểm soát, mức lương của người lao động (thất nghiệp nếu không có dự án), giá độc quyền, các khoản thuế và trợ cấp của chính phủ, mức giá mà có sự khống chế của nhà nước.