Theo đánh giá của VCCI, cải cách tư pháp tại các địa phương trong thời gian qua vẫn diễn ra rất chậm. Các luật sư trả lời khảo sát của VCCI đều cho hay việc giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại và phá sản vẫn mất rất nhiều thời gian mà hiệu quả không cao.
Nguyên nhân của tình trạng này nằm ở cả tòa án và cơ quan thi hành án. Cụ thể, đối với thủ tục nhận và thụ lí đơn khởi kiện hiện nay, tình trạng hướng dẫn bằng lời nói (không có văn bản), trả lại đơn không rõ lí do, không viết phiếu hẹn diễn ra phổ biến.
Tình trạng vi phạm thời gian tố tụng hoặc đình chỉ, tạm đình chỉ án vì những lí do cứng nhắc, thậm chí nhũng nhiễu tiêu cực vẫn diễn ra thường xuyên. Kể cả sau khi đã có bản án thì công tác thi hành án cũng rất chậm và không có cải thiện so với trước đây.
Nhóm nghiên cứu của VCCI cũng ghi nhận rằng dù Tòa án tối cao đã có nhiều chính sách mang tính cải cách hệ thống văn bản pháp luật về tố tụng, nhưng chỉ có một số thay đổi có tác động tích cực trên thực tiễn, còn nhiều điểm cải cách vẫn chỉ nằm trên giấy.
Chẳng hạn như Bộ luật Tố tụng hình sự 2013 cho phép xét xử theo thủ tục rút gọn nhưng trên thực tế điều này chưa được áp dụng. Hay như từ năm 2017, tòa bắt đầu cho phép gửi, nhận đơn khởi kiện, tài liệu, chứng cứ và cấp, tống đạt, thông báo văn bản tố tụng bằng phương tiện điện tử nhưng trên thực tế điều này cũng chưa được sử dụng.
Lý giải nguyên nhân của thực trạng này, các luật sư được phỏng vấn nói với VCCI rằng vấn đề nằm ở chỗ các chính sách được đưa ra một cách không toàn diện. Đa phần cính sách chỉ là những quy định mang tính định hướng chứ chưa chuẩn bị tốt các điều kiện thi hành và thiếu hụt cơ chế giám sát, đánh giá.
Các kết quả khảo sát trên diện rộng của VCCI cũng cho thấy tình trạng doanh nghiệp giảm niềm tin vào hệ thống tư pháp. Theo điều tra PCI, nếu như năm 2013 có 60% doanh nghiệp được hỏi cho biết sẵn sàng khởi kiện ra tòa nếu có tranh chấp thì đến năm 2017, con số này chỉ còn 36%.
Số liệu thống kê cũng cho thấy các doanh nghiệp chưa bao giờ tiếp xúc với tòa án có niềm tin vào hệ thống tư pháp cao hơn so với những doanh nghiệp đã từng tiếp xúc.
Theo điều tra PCI, đối với những doanh nghiệp chưa bao giờ tiếp xúc, có tới 81% tin tưởng rằng quyền lợi chính đáng và lợi ích hợp pháp của mình sẽ được tòa án và cơ quan thi hành án dân sự bảo vệ. Trong khi đó, chỉ có 70% doanh nghiệp từng tiếp xúc với hệ thống tư pháp có niềm tin này.
Lý do lớn nhất để các doanh nghiệp không lựa chọn biện pháp tư pháp là thời gian, tiếp theo là tình trạng chạy án. Đặc biệt, các doanh nghiệp từng vướng kiện tụng luôn đánh giá thấp hơn so với những doanh nghiệp chưa từng.
“Trong trường hợp không khởi kiện, các doanh nghiệp buộc phải sử dụng các biện pháp giải quyết tranh chấp khác như trọng tài thương mại, nhờ cán bộ nhà nước tác động, đưa ra báo chí, sử dụng xã hội đen và các biện pháp khác. Những doanh nghiệp đã từng khởi kiện cho thấy họ sẽ chuyển sang sử dụng các biện pháp này nhiều hơn so với các doanh nghiệp chưa từng khởi kiện”, báo cáo của VCCI cho hay.
