Kiểm tra chuyên ngành: 10 Bộ, 300 văn bản và hàng loạt bất cập

300 văn bản và 5 "điểm nghẽn" pháp lý

Theo "báo cáo về tình hình kiểm tra chuyên ngành hàng hóa xuất nhập khẩu" của VCCI, hiện có khoảng xấp xỉ 300 văn bản (bao gồm các văn bản pháp luật và các văn bản khác như công văn, hướng dẫn, thông báo…) có quy định về kiểm tra chuyên ngành.

300 văn bản này được soạn thảo, ban hành và/hoặc thực thi bởi ít nhất 10 Bộ chuyên ngành, gồm: Công thương, Khoa học và Công nghệ, Y tế, Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Giao thông vận tải, Quốc phòng, Thông tin và Truyền thông, Văn hóa Thể thao và Du lịch, Tài nguyên và Môi trường; Lao động, Thương binh và Xã hội.

Điều đáng nói, dù có bàn tay quản lý của 10 Bộ, tuy nhiên những quy định pháp lý của kiểm tra chuyên ngành vẫn đang tồn tại hàng loạt bất cập.

Một là kiểm tra toàn bộ lô hàng. Theo VCCI, trong tất cả các lĩnh vực quản lý chuyên ngành, việc kiểm tra chuyên ngành hiện nay được thực hiện với 100% lô hàng, không phân biệt thời điểm nhập khẩu, chủ thể nhập khẩu hay mẫu (model) hàng hóa đó đã từng được kiểm tra hay chưa.

Việc kiểm tra tất các lô hàng còn áp dụng triệt để ở hàng mẫu, dù cho đây là sản phẩm công nghệ tiên tiến hàng đầu thế giới, chưa xuất hiện trên thị trường (như Intel phản ánh). Đối một số sản phẩm công nghệ mới, hiện không có quy chuẩn để đối chiếu nhưng khi nhập khẩu vẫn phải làm thủ tục đăng ký hợp chuẩn hợp quy theo quy định của Bộ Thông tin và Truyền thông. Điều này tạo ra sự chậm trễ và ách tắc trong thông quan.

"Việc kiểm tra tất cả các lô hàng là nguyên nhân cơ bản dẫn tới những bất cập chủ yếu trong thực tiễn quản lý chuyên ngành ở Việt Nam (thời gian giải phóng hàng bị kéo dài, chi phí quá lớn…)", VCCI nhận định.

Quy định pháp luật về kiểm tra chuyên ngành đang tồn tại nhiều bất cập

Bất cập thứ hai là tiền kiểm. Trong tất cả các lĩnh vực quản lý chuyên ngành hiện nay, việc kiểm tra chuyên ngành đều được thực hiện trước khi thông quan (tiền kiểm). Đây là nguyên nhân dẫn tới tình trạng dồn ứ hàng tại cảng, quá tải của cơ quan kiểm tra chuyên ngành, làm mất chi phí lưu kho bãi, chậm giải phóng hàng, hư hỏng hàng hóa...

Thủ tục hồ sơ kiểm tra chuyên ngành bất hợp lý là bất cập thứ ba. Theo VCCI, số lượng giấy tờ phải nộp, xuất trình khi xin giấy phép và làm thủ tục kiểm tra chuyên ngành vẫn còn rất lớn, đặc biệt trong đó bao gồm cả những loại giấy tờ không chứa đựng thông tin về chất lượng hàng hoá (tức là không giúp ích gì cho quản lý chuyên ngành), như B/L, invoice, packing list…

Bên cạnh đó, các thủ tục quản lý vẫn chủ yếu là thủ công (việc điện tử hóa mới chỉ được thực hiện ở một vài khâu trong một số lĩnh vực); vẫn tồn tại phổ biến tình trạng yêu cầu công chứng, chứng thực giấy tờ, nhất là những loại giấy tờ không thể công chứng, chứng thực được như các chứng từ thương mại giao dịch bằng điện tử, không có chữ ký, con dấu sống (vận tải đơn, bản kê chi tiết, hợp đồng…)

Đặc biệt, VCCI chỉ ra thực tế một loại hàng hóa đang phải chịu cùng lúc nhiều quy trình quản lý chuyên ngành. Ví dụ, Bộ Công thương và Bộ Giao thông vận tải cùng kiểm tra chuyên ngành với các mặt hàng cần cẩu tự hành, cần trục, cẩu trục, cổng trục, xe nâng.

Bộ Công thương và Bộ Lao động Thương binh và Xã hội cùng kiểm tra chuyên ngành đối với hệ thống điều chế và nạp khí, các mặt hàng khí hoá lỏng, khí hoà tan, bình chịu áp lực áp suất cao hơn 0,7 bar, nồi hơi, tời.

Thậm chí giữa các đơn vị thuộc một Bộ cũng chia nhau kiểm tra một mặt hàng. Chẳng hạn với mặt hàng thủy sản xuất khẩu, cơ quan thú y của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tiến hành kiểm dịch động vật, còn Nafiquad thực hiện kiểm tra chất lượng.

Bất cập cuối cùng mà VCCI chỉ ra đó là tình trạng độc quyền trong hoạt động kiểm tra, đánh giá sự phù hợp.

Cụ thể, theo quy trình hiện nay, Bộ quản lý chuyên ngành không thực hiện trực tiếp việc kiểm tra chất lượng hàng hóa mà chỉ xác nhận kết quả kiểm tra của tổ chức chuyên môn được chỉ định.

Luật Chất lượng sản phẩm hàng hóa, Luật An toàn thực phẩm giao quyền chỉ định tổ chức kiểm tra, đánh giá sự phù hợp cho Bộ quản lý chuyên ngành. Và trên thực tế các Bộ này chỉ chỉ định một số lượng rất hạn chế các tổ chức được quyền thực hiện việc kiểm tra, đánh giá sự phù hợp của hàng hóa phải kiểm tra chuyên ngành.

Điều này dẫn tới tình trạng "độc quyền" của các tổ chức được chỉ định, dẫn tới khó khăn cho doanh nghiệp.

Ví dụ, đối với việc kiểm tra chất lượng máy móc nông nghiệp (máy cày, máy kéo…) nhập khẩu, Cục chế biến nông, lâm, thuỷ sản và nghề muối, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn chỉ định duy nhất 1 đơn vị kiểm tra ở Hà Nội, gây rất nhiều khó khăn, tăng chi phí cho doanh nghiệp nhập khẩu ở nơi khác, nhất là các tỉnh miến Trung, phía Nam.

93% doanh nghiệp kêu khó với quy định kiểm tra chuyên ngành

Kết quả khảo sát 1.035 doanh nghiệp do VCCI thực hiện năm 2016 cho thấy, có 25% doanh nghiệp nói rằng việc thực hiện thủ tục kiểm tra chuyên ngành là khó/rất khó; 67% cho biết là bình thường và chỉ 8% cho biết dễ/rất dễ.

Xét riêng tỷ lệ doanh nghiệp đánh giá khó/rất khó, kiểm tra văn hóa đứng đầu (59%), tiếp đến là kiểm tra ngành y tế (40%) và kiểm dịch động vật (36%). Một số lĩnh vực khác có trên 20% doanh nghiệp đánh giá là khó/rất khó, bao gồm kiểm tra an toàn vệ sinh thực phẩm (29%) và kiểm tra chất lượng (25%).

Doanh nghiệp đang tốn 29,6 triệu ngày công và 14,3 nghìn tỷ đồng cho kiểm tra chuyên ngành

Kết quả khảo sát cũng cho thấy: có 93% doanh nghiệp cho hay các quy định về kiểm tra chuyên ngành quá nhiều, lại nằm ở nhiều văn bản khác nhau, nên rất khó cho doanh nghiệp nắm bắt thông tin và tuân thủ.

Có 89% doanh nghiệp cho rằng nhiều quy định không phù hợp thực tế, 82% doanh nghiệp nhận thấy việc phối hợp giữa các cơ quan chưa tốt, 81% doanh nghiệp cho rằng thời gian kiểm tra theo quy định quá dài.

72% doanh nghiệp cho biết việc chia sẻ thông tin kết quả giữa các cơ quan là chưa tốt, do vậy doanh nghiệp lại mất thêm thời gian để chờ đợi. Và 68% doanh nghiệp phản ánh thời gian kiểm tra bị kéo dài so với quy định.

Ngoài ra, các doanh nghiệp cũng cho biết chi phí chính thức phải bỏ ra để thực hiện các thủ tục về kiểm tra chuyên ngành hiện nay là quá lớn. Theo thống kê từ CIEM (Viện Nghiên cứu và quản lý kinh tế Trung ương), trung bình một năm, tổng thể các doanh nghiệp phải bỏ ra khoảng 29,6 triệu ngày công và 14,3 nghìn tỷ đồng cho các hoạt động quản lý chuyên ngành; chi phí không chính thức cũng lên tới 3 nghìn tỷ đồng mỗi năm.

"Hệ thống thủ tục quá phức tạp cũng dẫn đến hiện tượng nhũng nhiễu từ cán bộ thực hiện, do vậy, chi phí không chính thức cũng ở mức cao. Chính chi phí cao, rủi ro lớn khi thực hiện đã làm giảm tính cạnh tranh của hàng hoá Việt Nam", VCCI nhận định.